Psychologische veiligheid en vertrouwen voor leerlingen en leerkrachten in het onderwijs creëren
Wanneer Geweldloze Communicatie binnen het onderwijs wordt toegepast ontstaat een veilige leerzame omgeving vol vertrouwen.
Het schept voor kinderen, tieners, ouders, gezinnen, leerkrachten en onderwijsmedewerkers in het onderwijs de kans om oprecht gehoord en gezien te worden. Ze zullen een wereld ervaren van steun waarin ze zich ten volle op een manier kunnen ontplooien die het meest waarschijnlijk tot verbinding zal leiden en tot het ontwikkelen van een ongedwongenheid bij het vermijden en oplossen van conflicten.
Als je er dieper over gaat nadenken wordt met Geweldloze Communicatie binnen het onderwijs een nieuw besef gecreëerd over wie mensen – jong en oud – zijn en waarom ze er zijn.
Doelstelling van het onderwijs?
Afhankelijk van het antwoord ontkomen we niet aan radicaal verschillende opvattingen over wie we zijn, de rol en functie die het onderwijs vervult en hoe we wat leren.
De doelstelling binnen het Nederlands basisonderwijs is om kinderen op te leiden voor een verantwoordelijke rol in de maatschappij. Het onderwijs moet bijdragen aan de ontwikkeling van de kinderen door ze kennis, vaardigheden en gedragslijnen aan te leren die nodig zijn om goed te kunnen functioneren in de samenleving. Het basisonderwijs moet bijdragen aan het vergroten van de kennis en begrip van de kinderen over de wereld om hen heen, en hen ook aanmoedigen om actief deel te nemen aan de samenleving.
Wanneer je ervan uitgaat dat het onderwijs bedoeld is om meegaande werknemers of kooplustige consumenten te creëren, dan worden mensen enkel als consumenten of arbeidskrachten beschouwt – een onaanvaardbare beperkte kijk op wie mensen werkelijk zijn en wat hun potentieel is.
Onderwijs, bedoeld om kinderen en jongeren hun volledig potentieel te laten ontplooien en te leren hoe ze zelfstandig kunnen denken – in plaats van hen te leren wat ze moeten denken – stemt hoopvol voor toekomstige generaties die de meest urgente problemen van de mensheid moeten oplossen.
Bestaande werkwijzen herzien met effectieve communicatiestrategieën
Het toepassen van effectieve communicatiestrategieën in de klas, gebaseerd op Geweldloze Communicatie (GC), biedt de mogelijkheid om bestaande werkwijzen te herzien en achterhaalde patronen los te laten. Hierdoor wordt ongehoorzaamheid minder problematisch, omdat gedragsbeheersing niet langer het doel is.
Het belangrijkste verschil is dat leerlingen en studenten zich verbinden met hun intrinsieke motivatie om te leren, in plaats van te worden gedreven door externe factoren zoals beloningen of straffen. GC stelt twee cruciale vragen om gewenst gedrag te bevorderen:
- Wat willen we dat kinderen en jongeren concreet doen?
- Wat willen we dat hun redenen zijn om dit te doen?
Deze vragen zijn essentieel voor het ontwikkelen van effectieve communicatiestrategieën in de klas of op school. Door deze vragen te stellen, wordt snel duidelijk welke beperkingen er zijn bij het motiveren van kinderen via uitspraken zoals ‘dit hoort zo’, ‘zou moeten’, ‘moeten’, of door beloningen en straffen.
Wanneer duidelijk is waarom deze vragen gesteld worden, kunnen leerkrachten en leerlingen in gesprek gaan over de diepere behoeften. Dit maakt de communicatiestrategieën in de klas veel effectiever. Het doel is niet om gehoorzame leerlingen te creëren, maar om jonge mensen op te voeden die zelfstandig kunnen denken en die gemotiveerd zijn om anderen te dienen op basis van een heldere, intrinsieke motivatie.
Leerkrachten zelf mogen kiezen
Het toepassen van Geweldloze Communicatie (GC) in het onderwijs leidt tot een vernieuwde onderwijsbenadering. Marshall Rosenberg heeft vaak gesproken over scholen die deze principes hanteren. Hij merkte op dat leerlingen op dergelijke scholen vaak hun eigen leerkrachten mochten kiezen, en in meer dan de helft van de gevallen kozen zij andere leerlingen of studenten als hun leerkrachten.
De achterliggende gedachte is dat bijvoorbeeld een leerling uit groep 8 een leerling uit groep 5 net zo effectief kan leren rekenen als een volwassen leerkracht. Deze aanpak geeft de leerkracht meer ruimte om aandacht te besteden aan leerlingen die dit het meest nodig hebben.
Kinderen hebben veel meer nodig dan basisvaardigheden in lezen, schrijven en rekenen, hoe belangrijk die ook mogen zijn. Het is noodzakelijk dat kinderen ook leren hoe ze zelfstandig kunnen denken, hoe ze zingeving kunnen vinden in wat ze leren, en hoe ze samen kunnen werken en leven.
Leerkrachten als gidsen
Op scholen die GC toepassen, fungeren leerkrachten meer als gidsen. Dit betekent dat ze de bestemmingen (onderwerpen en onderzoekgebieden) kennen, maar niet noodzakelijkerwijs de reis samen met de leerlingen maken. Leerlingen worden aangemoedigd om steeds meer zelfsturend te zijn in hun leertraject, waarbij de leerkracht begeleiding en feedback geeft waar nodig.
GC in scholen houdt ook in dat leerlingen vaardigheden leren om conflicten zelf op te lossen en anderen te helpen bij hun conflicten. Tegen de tijd dat leerligen rond de 12 jaar oud zijn, kunnen ze jongere leerlingen helpen met hun interpersoonlijke conflicten.
Macht-over versus macht-met
Vruchtbare communicatie tussen ouders en leerkrachten
Geweldloze Communicatie bevordert vruchtbare communicatie tussen ouders en leerkrachten, gericht op uitvoerbare verzoeken die de behoeften van alle betrokkenen vervullen. Dit houdt in dat ouders en leerkrachten de vrijheid en verantwoordelijkheid hebben om te vragen: “Welke behoeften proberen we te vervullen?”
In plaats van vast te houden aan ‘zo hebben we het altijd al gedaan’, ‘dit zijn de regels’, of ‘dit is het schoolbeleid’, richt GC zich op de onderliggende waarden en de universele menselijke behoeften die bij een bepaalde situatie horen. Hierdoor worden gesprekken tussen ouders en leerkrachten constructiever en effectiever.
Een taal van de universele menselijke behoeften spreken
Geweldloze Communicatie (GC) richt zich op het herkennen en uiten van universele menselijke behoeften, zoals veiligheid en verbinding. Door deze taal te gebruiken, bevordert GC wederzijds begrip op basis van gedeelde menselijkheid. Wanneer de onderliggende waarden, motivaties en behoeften duidelijk zijn, ontstaat er meer samenwerking tussen ouders en leerkrachten bij het oplossen van problemen. Dit leidt tot het nemen van uitvoerbare stappen om de genoemde behoeften te vervullen.
Een veel voorkomend probleem is dat ouders en leerkrachten zich vaak concentreren op wat er gedaan moet worden, zonder eerst de onderliggende behoeften te identificeren en hiermee verbinding te maken. Dit resulteert vaak in oplossingen die niet ieders behoeften vervullen, omdat deze behoeften nog niet door iedereen erkend zijn.
Verder kijken dan de rolverdeling tussen leerling en leerkracht
Vruchtbare communicatie tussen ouders en leerkrachten betekent in de eerste plaats. te vertragen om verbinding te maken en de onderliggende behoeften te bepalen. Vervolgens kunnen op basis van deze behoeften gezamenlijke strategieën worden ontwikkeld die tot wederzijdse tevredenheid leiden. Het formuleren van actieve verzoeken is een essentieel onderdeel van vruchtbare communicatie. Dit is een vaardigheid die kan worden aangeleerd en die wensen en verlangens omzet in uitvoerbare acties met duurzame resultaten.
Effectieve communicatie tussen leerlingen, studenten en leerkrachten gaat verder dan de traditionele rolverdeling tussen ‘leerling/student’ en ‘leerkracht’. Het richt zich op wederzijds handelen met vriendelijkheid en aandacht in een gelijkwaardige menselijke relatie. Wanneer dit gebeurt, wordt het eenvoudiger om nieuwsgierig te zijn in plaats van reactief. Het benaderen van gedragsproblemen en onderliggende emoties met mededogen brengt oplossingen dichterbij dan oordelen en bestraffende maatregelen.
Vruchtbare communicatie betekent ook dat jongeren eerder geneigd zijn om constructief met volwassenen om te gaan, in plaats van hen te mijden uit angst niet begrepen of hard aangepakt te worden.
Uitbreiden van communicatieve vaardigheden
Het uitbreiden van communicatieve vaardigheden tussen ouders, kinderen en jongeren omvat drie gebieden:
- Vaardigheden voor interne dialogen (intra-persoonlijke communicatie)
- Empathische luistervaardigheden
- Authentieke zelfexpressie
Wanneer een ouder geen verbinding heeft met zichzelf – over wat hij waarneemt, voelt, nodig heeft of wil – beïnvloedt dit het vermogen om oprecht te luisteren en zich authentiek en duidelijk uit te uiten.
Geweldloze Communicatie biedt leerlingen, studenten, ouders, leerkrachten en alle betrokkenen de gereedschappen en vaardigheden om authentiek met elkaar in contact te komen en wederzijds voordelige oplossingen te creëren.
Marshall Rosenberg over communicatie in het onderwijs
Marshall Rosenberg benadrukte vaak het belang van effectieve communicatie in het onderwijs. Hij werkte onvermoeibaar om leerlingen, studenten, leerkrachten, bestuurders en ouders wereldwijd te helpen een nieuw denkkader voor lesgeven en menselijke verstandhouding te laten ontdekken.
Rosenberg herinnerde eraan dat leren veel meer is dan de cijfers op een rapport aan het einde van het jaar. Zijn inzichten over Geweldloze Communicatie (GC) zijn net zo relevant voor professionele leerkrachten en opleiders als voor leerlingen van alle leeftijden en achtergronden. Hij zei:
“Macht-over leidt tot straf en agressie. Macht-met leidt tot mededogen en begrip, en tot gemotiveerd leren door eerbied voor het leven in plaats van angst, schuld, schaamte of boosheid.”
Samenvatting
Geweldloze Communicatie in het onderwijs biedt een krachtige benadering om een veilige, ondersteunende en leerzame omgeving te creëren. Het stelt leerkrachten, leerlingen en ouders in staat om oprecht gehoord en gezien te worden, en om samen te werken aan een betere toekomst. Door te focussen op intrinsieke motivatie, het delen van macht, en het verbeteren van communicatieve vaardigheden, kunnen we een onderwijsomgeving creëren die echt bijdraagt aan de ontwikkeling van zelfstandig denkende en betrokken burgers.