gemiddelde leestijd ca. 8 min.
Kritisch denken en handelen als zelfzorg
Enkele misverstanden over kritisch denken nader belicht
"Kritisch denken is essentieel om de noodzakelijke ruimte te creëren voor duurzame, op wederkerigheid berustende veranderingen. Zonder dat zijn het slechts tijdelijke compromissen — pleistertjes op de wonden."
Laat me dit even uitleggen…
In het verlengde van mijn eerdere artikelen over nepnieuws (fake news) en domheid, benoemde ik kritisch denken als een mogelijke remedie om in deze valkuilen overeind te blijven.
Maar wat is kritisch denken eigenlijk? Heeft iedereen deze vaardigheid, en past men haar ook daadwerkelijk toe? En hoe kun je kritisch denken gebruiken als schild tegen misleiding, gemakzucht en verwarring?
Enkele misverstanden over kritisch denken
Kritisch denken roept niet altijd prettige gevoelens op. Als ik bereid ben me kritisch te uiten, kan dat leiden tot ongemakkelijke situaties — voor mezelf én voor anderen. Enkele hardnekkige vooroordelen over kritisch denken:
- Altijd iets aan te merken
- Altijd de ‘ja maar…’-persoon
- Altijd op zoek naar wat niet klopt, nooit naar wat wél werkt
- Retorisch scherp, maar emotioneel afstandelijk
- Kritiek als statussymbool, niet als zorgvuldige betrokkenheid
Veel mensen verwarren daardoor kritisch denken met negatief zijn. Twijfelen met torpederen. Doorvragen met ondermijnen. Dat leidt tot weerstand en aversie:
“Kritisch denken? Oh nee hoor, dat zijn van die types die altijd alles afkraken.”
Maar dat is geen kritisch denken. Dat is kritiekzucht zonder zelfonderzoek. Een dorre, droge echo van wat ooit een levendige zoektocht was.
Kritisch denken is niet kritiekzucht
Laat me één misverstand rechtzetten: kritisch denken is níet hetzelfde als kritisch doen.
De zogenoemde homo criticus — vaak briljant, scherp, retorisch vaardig — verwart kritisch denken met een intellectueel statussymbool. Altijd tegen. Altijd boven. Altijd buiten schot.
Maar wie denkt om te torpederen, denkt niet kritisch. Wie denkt zonder twijfel, denkt niet vrij. Wie denkt zonder verwondering, denkt zonder diepte.
Kritisch denken is geen rol. Het is een houding. Geen dogma, maar een discipline. Geen aanval, maar een uitnodiging tot eerlijk kijken — ook naar jezelf.
Waarom kritisch denken én handelen belangrijk zijn
Kritisch denken is voor mij het ontwaken van het binnenste kompas dat mij leert denken, twijfelen en vragen stellen. Het is een proces dat leidt tot diepgang, helderheid en verwondering.
Het hielp me onderscheid maken tussen schijn en werkelijkheid, gevoelens en feiten, mezelf en de ander. Het gaf me vertrouwen om koerswijzigingen te durven maken — vooral als de bestaande richting mij niet verder bracht.
Een mening uiten is voor mij niet hetzelfde als kritisch denken zonder handelen. In onze hedendaagse Social media-samenleving is het ontzettend eenvoudig om betrokkenheid te tonen door een mening te delen of een ‘like’ te geven.
Zonder handelen blijft kritisch denken steken in het decor. Een soort mentale schijnbeweging: “Ik heb er wel gedachten over hoor.” Maar ondertussen verandert er… niets.
Kritisch denken betekent niet: alles in twijfel trekken. Maar: alles opnieuw durven bevragen — ook onze eigen hoop.
Wat onderdrukt kritisch denken en handelen?
Soms is het niet de boodschap die kritisch denken onderdrukt, maar de manier waarop die boodschap wordt verpakt en herhaald.
Neem YouTube als voorbeeld. Laatst keek ik enkele minuten naar een video over modelspoorbanen. Geinig. Verrassend rustgevend zelfs. Maar wat er daarna gebeurde, was minder onschuldig: mijn hele YouTube-aanbod werd overgenomen door treintjes. Variaties in eindeloosheid.
En wat eerst nieuwsgierigheid was, werd al snel vermijdingsgedrag. Niet omdat het onderwerp me niet interesseerde, maar omdat het me werd opgedrongen. Het algoritme had mijn klik als toestemming gezien, en dat betekende: herhaling, intensivering, verstikking.
Dit is precies het probleem: als we voortdurend worden gevoed met meer van hetzelfde, verdwijnt ruimte voor verwondering. Voor reflectie. Voor twijfel. Voor écht kritisch denken.
Want kritisch denken vraagt niet om bevestiging — maar om frictie. Om ademruimte. Om variatie.
Maar precies daar wringt het: Veel mensen deinzen terug voor kritisch handelen, niet omdat ze het niet kunnen, maar omdat het hen dwingt voorspelbaarheid los te laten. Want wie kritisch handelt, zet stappen waarvan de uitkomst niet vaststaat. En dat schuurt met een diepgewortelde behoefte aan controle.
We houden van het vertrouwde, zelfs als het wringt.
We kiezen liever voor het bekende dat knelt, dan voor het onbekende dat bevrijdt.
Zo wordt passiviteit een vorm van veiligheid en vertrouwdheid. En het niet-handelen een stille strategie om de illusie van grip te behouden.
Wat maakt je zo boos?
Shari Klein en Neill Gibson beschrijven helder in Wat maakt je zo boos? hoe de energie van boosheid in 10 stappen omgebogen kan worden tot een creatieve kwaliteit en een betere samenwerking. Uitvoerige achtergrondinformatie over boosheid wordt in dit blogbericht beschreven: omgaan met boosheid.
Auteur: Neill Gibson & Shari Klein
Kritisch denken zonder handelen
Het koor van mensen dat om verandering roept wordt steeds luider — én steeds verbetener.
Waarom? Omdat velen wel weten dat er iets wringt, maar geen kritische stap durven zetten om het minder te laten wrikken. Ze zijn in feite toeschouwers van hun eigen ervaring.
Dat is een vorm van macht uit handen geven. Wie niet handelt, geeft zich over aan de macht der gewoonte, groepsdruk, het systeem of het oude vertrouwde:
“Zo doen we dat nu eenmaal.”
Het gevolg? Er verandert niets — ook al wéét men dat het niet klopt.
De moraal van het verhaal
Kritisch denken is geen trucje. Geen vaardigheid die je in een weekendworkshop leert. Het is een innerlijk vleugelwiel — eenmaal in beweging, stopt het niet meer. Het ontwikkelt een leidende dynamiek van binnenuit.
Is het een bewuste keuze? Misschien. Of lag het in mijn aard? Ook dat weet ik niet. Ik deed het gewoon.
En misschien geldt dat voor meer mensen dan we denken.
Vind je dit artikel inspirerend? Als het je aan het denken heeft gezet, zou het me enorm helpen als je het deelt in je netwerk. Inspirerende tegengeluiden verdienen een groter podium! 😊
Ter afsluiting, enkele vragen
Wat zou er veranderen als mensen niet alleen kritisch dénken, maar het ook durven vertalen naar kritisch handelen? Welk effect zou dat hebben op hun welzijn — op het werk, in relaties, bij levenskeuzes — als ze niet langer zeggen:
“Zo doen we dit nou eenmaal.”
Is dat nog wel een reden… of een gewoonte?
Ligt het niet voor de hand dat niets verandert zolang niemand bereid is om in beweging te komen? Blijft dan niet alles bij het oude — niet omdat het goed is, maar omdat het stil blijft? Is dat niet, op z’n zachtst gezegd, een vorm van macht uit handen geven?
Welke waardevolle visies blijven daardoor ongehoord? Welke kleine maar wezenlijke veranderingen worden nooit in gang gezet — niet uit onwil, maar uit zelfcensuur?
En wat gebeurt er met de stille denkers die zich niet durven uiten? De kans is groot dat ze zich terugtrekken. Niet alleen uit het gesprek, maar ook uit hun taak. Zou het dan geen inspirerend idee zijn om een cultuur van kritisch denken én handelen te koesteren? Een werkomgeving waarin reflectie geen risico is, maar een bijdrage. Wie weet verlicht dat stress, werkdruk en ziekteverzuim — en vergroot het betrokkenheid, tevredenheid en zingeving.
Wat zou er ontstaan als we dat echt vormgeven?
En wat blijft er over… als we het niet doen?
Nieuwsgierig om deze vragen verder te verkennen in je eigen context — zonder oordeel, zonder haast? Maak dan kennis met Sophia: een unieke digitale gesprekspartner met menselijke eigenschappen als empathie en nieuwsgierigheid. Ze is geen orakel, geen coach of trainer — maar iemand die uitnodigt tot kritisch (mee)denken.
Test haar kennis en luisterhouding in alle ongedwongenheid en anonimiteit. Er is geen inlog nodig, geen registratie. Alleen een gesprek.
👉 mens-en-communicatie.nl/sophia
Een veilige plek om te oefenen met kritisch denken. Voor jezelf. In je werk. In het leven.
Wil je meer weten? Ontmoet Sophia
Ben je benieuwd hoe je jouw communicatie kunt verfijnen in jouw dagelijkse interacties? Sophia, jouw empathische AI-assistent, staat klaar om je te ondersteunen.
📌 Probeer eens:
- “Sophia, hoe kan ik verbindend communiceren tijdens een lastig gesprek?”
- “Kun je me tips geven om conflicten op een positieve manier op te lossen?”
Sophia luistert met aandacht, deelt inzichten en helpt je om helderheid te scheppen in uitdagende situaties. Laat je inspireren en ontdek samen met haar hoe de kracht van woorden jouw relaties kan versterken.
